Zapis windykacyjny to rozrządzenie testamentowe polegające na tym, że oznaczona osoba – spadkobierca testamentowy lub ustawowy, nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku, którą w prawie polskim jest chwila śmierci spadkodawcy.
Osoba uprawniona z tytułu takiego zapisu to zapisobierca.
Instytucja zapisu windykacyjnego została wprowadzona do prawa polskiego w 2011 r. Celem wprowadzenia tej instytucji do prawa polskiego było rozszerzenie katalogu instrumentów prawnych, pomocnych spadkodawcy w rozrządzaniu swoim majątkiem.
Przepisy w zakresie zapisu windykacyjnego zostały ujęte w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dział III 5. Zapis windykacyjny.
Główne cechy zapisu windykacyjnego
Zapis windykacyjny charakteryzuje się następującymi cechami:
- Może zostać ustanowiony na rzecz spadkobiercy tylko w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. W przypadku umieszczenia rozrządzenia windykacyjnego w innej formie testamentu np. holograficznej, allograficznej czy ustnej, zapis ten należy uważać za zapis zwykły.
- Zapis windykacyjny musi zostać dokonany na rzecz określonej osoby. Nie można dokonywać zapisu na rzecz kogoś nieokreślonego. Zasada ta obowiązuje również w zapisach zwykłych.
- Instytucja zapisu windykacyjnego polega na nabyciu przez zapisobiercę przedmiotu zapisu z chwilą otwarcia spadku, a więc z chwilą śmierci zapisodawcy.
Jak dokonać zapisu windykacyjnego?
Zgodnie z definicją instytucji zapisu windykacyjnego, ustanowienie zapisu windykacyjnego wymaga sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego.
Rozrządzenie w sprawie zapisu windykacyjnego powinno być sformułowane w sposób jasny i precyzyjny. Z treści zapisu windykacyjnego powinno wynikać, kto jest zapisobiercą windykacyjnym oraz że wskazana w testamencie osoba – zapisobierca, nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku.
Przykład treści zapisu windykacyjnego w testamencie:
„Jedynym moim spadkobiercą ustanawiam moją córkę Dagmarę z wyłączeniem będącego moją własnością samochodu marki X o numerze rejestracyjnym XXXXXXXX, który z chwilą mojej śmierci ma stać się własnością mojego syna Aleksandra.”
Przeczytaj: Jak napisać testament?
Co może być przedmiotem zapisu windykacyjnego?
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- Rzecz oznaczona, co do tożsamości (np. samochód marki X o konkretnym numerze rejestracyjnym, rzeźba znanego i cenionego artysty, należy podać nazwisko rzeźbiarza, działka budowlana).
- Zbywalne prawo majątkowe (np. własność, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu).
- Przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne.
- Ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności (Art. 981 – 2 k.c.).
Zgodnie z cytowanym przepisem, przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być tylko dwa ograniczone prawa rzeczowe tj. służebność gruntowa oraz służebność osobista.
W zakresie użytkowania nie jest możliwe przeniesienie tego prawa z testatora na zapisobiercę, natomiast możliwe jest ustanowienie takiego prawa na rzecz zapisobiercy windykacyjnego na rzeczy będącej własnością spadkodawcy.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego nie może być gotówka.
Zapisobierca nabywa przedmiot zapisu windykacyjnego i staje się jego właścicielem już w chwili otwarcia spadku.
Kto może być zapisobiercą windykacyjnym?
Równocześnie z wprowadzeniem rozrządzenia testamentowego w postaci zapisu windykacyjnego do prawa polskiego wprowadzono określenie „Zapisobierca”. Określenie to odnosi się do osoby, na rzecz której dokonano zapisu windykacyjnego.
Zapisobiercą windykacyjnym może być każda osoba fizyczna i prawna żyjąca w chwili otwarcia spadku.
Zapisobiercą windykacyjnym może również zostać:
- nasciturus – dziecko poczęte, ale nienarodzone, które może zostać spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe,
- fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie pod warunkiem, że zostanie wpisana do rejestru w terminie dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
Zapisobiercą windykacyjnym wskazanym w testamencie nie może zostać osoba uznana za niegodną – Art. 928 k.c.:
„§ 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”.
W przypadku zapisu windykacyjnego w testamencie kilku zapisobiercom i bez określenia konkretnej części, dokonany zapis przypadnie tym zapisobiorcom w częściach równych.
W jakich przypadkach zapis windykacyjny jest bezskuteczny?
Spadkodawca może dokonać zapisu windykacyjnego tylko takiego przedmiotu, który stanowi jego własność i co do którego spadkodawca nie jest zobowiązany do jego zbycia (Art. 981 – 2 k.c.).
Tak więc, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot stanowiący zapis windykacyjny nie będzie należał do testatora bądź jeżeli testator był zobowiązany do zbycia tego przedmiotu, poczyniony zapis windykacyjny stanie się bezskuteczny.
Podobnie, zapis windykacyjny będzie bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku okaże się, że przedmiot obciążony służebnością bądź użytkowaniem nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Warunek i termin zapisu windykacyjnego
Zapis windykacyjny nie może zostać ustanowiony pod jakimkolwiek warunkiem i zastrzeżeniem terminu. Jeżeli jednak w zapisie windykacyjnym zostaną wniesione warunek i termin, uważa się oba te zapisy jako nieistniejące. (Art. 9813. § 1 k.c.).
Jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.
Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności.
Przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów windykacyjnych (Art. 981 – 5 k.c.).
Zapis windykacyjny a zapis zwykły – różnice
Podstawową różnicę pomiędzy zapisem windykacyjnym a zapisem zwykłym stanowi forma sporządzenia zapisu. Wprowadzenie do testamentu zapisu windykacyjnego wymaga sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego, natomiast w przypadku zapisu zwykłego forma taka nie obowiązuje.
Wprowadzenie do testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego zapisu windykacyjnego pozwala zapisobiercy na szybkie nabycie przedmiotu zapisu w chwili śmierci zapisodawcy tj. w chwili otwarcia spadku.
Osoba obdarowana przedmiotem zapisu windykacyjnego już w chwili śmierci testatora (w dniu i chwili otwarcia spadku) staje się właścicielem przedmiotu, może tym przedmiotem rozporządzać.
Natomiast w przypadku zapisu zwykłego (E. Skowrońska- Bocian. “Prawo spadkowe”):
„uprawniony musi wystąpić do sądu o zobowiązanie spadkobiercy do złożenia oświadczenia woli przenoszącego na niego własność rzeczy oznaczonej, co do tożsamości, a wyrok sądu zastępuje takie oświadczenie i prowadzi do przejścia prawa. Następnie zapisobierca już będący właścicielem rzeczy, może skorzystać z roszczenia windykacyjnego i domagać się wydania rzeczy od spadkobiercy.”
Zazwyczaj przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład spadku, natomiast w przypadku zapisu zwykłego przedmiot zapisu stanowi składnik majątku spadkowego.
Zapis windykacyjny a zachowek
Przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku poczynione przez spadkodawcę zapisy windykacyjne.
Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego określa się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku (Art. 995 k.c.).
Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.
Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.
Przeczytaj również: Jak oblicza się zachowek?
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
- “Prawo spadkowe” – E. Skowrońska-Bocian.
Zdjęcie: Pixabay.com