Zadaniem zachowku jest częściowe finansowe zabezpieczenie rodziny spadkodawcy w przypadku, gdy ten cały swój majątek zapisał komuś obcemu, często osobie spoza rodziny.
Sprawy zachowku regulują przepisy Kodeksu cywilnego Art. 991 – 1012.
Komu przysługuje roszczenie o zachowek?
Roszczenie o zachowek przysługuje najbliższym spadkodawcy, a więc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Należy podkreślić, że ustawodawca w Art. 991 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (K.c.) wymieniając uprawnionych do roszczenia o zachowek wprowadził w nim uprawnienie dla zstępnych spadkodawcy, co należy rozumieć, że zachowek należny jest nie tylko dzieciom spadkodawcy, ale również wnukom i prawnukom. Tak więc, osoby te mają prawo do roszczenia o należny im zachowek w wysokości określonej przepisami prawa.
Z treści Art. 991 K.c. wynika, że do zachowku nie jest uprawnione rodzeństwo spadkodawcy.
Osobom uprawnionym do zachowku przysługuje roszczenie o zachowek w wysokości połowy wartości udziału, który by im przypadł w dziedziczeniu ustawowym. Natomiast, jeżeli zstępnym uprawnionym do zachowku jest małoletni bądź trwale niezdolny do pracy wówczas przysługuje mu dwie trzecie wartości udziału spadkowego.
W świetle prawa uprawniony do zachowku nie jest zaliczany do grona spadkobierców, otrzymuje on jedynie pieniężne zadośćuczynienie z tytułu pokrewieństwa ze spadkodawcą.
Uprawniony do zachowku nie odpowiada za długi spadkowe.
Z roszczeniem o zachowek może też wystąpić uprawniony, który został uwzględniony w testamencie, jednakże wartość tego zapisu jest niższa aniżeli wartość wynikająca z należnego zachowku.
Przeczytaj: Co to jest zachowek?
Kto nie jest uprawniony do zachowku?
Do zachowku nie są uprawnione osoby, które:
- zostały wydziedziczone przez spadkodawcę,
- uznane zostały za niegodne dziedziczenia,
- zrzekły się dziedziczenia,
- odrzuciły spadek,
- zostały odsunięte od dziedziczenia w związku ze złożonym pozwem o rozwód lub separację z jego winy (istotne jest tutaj uzasadnienie).
Na miejsce osób, którym nie przysługuje zachowek, wchodzą ich zstępni. Na podkreślenie zasługuje fakt, że osoby wydziedziczone nie są uprawnione do zachowku, ale ich zstępni już tak.
Kto powinien wypłacić zachowek?
Z roszczeniem o wypłatę zachowku można wystąpić w szczególności przeciwko spadkobiercom powołanym do dziedziczenia (Art. 991 K.c.).
Zgodnie z Art. 992 Kodeksu cywilnego uprawnionemu, który nie otrzymał należnego mu zachowku czy to w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, czy w postaci powołania do spadku, czy też w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
W sytuacji, gdy nie jest to możliwe, osobom do zaspokojenia potrzeb należnego zachowku staje się osoba, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny (Art. 999 K.c.).
Jeżeli spadkobierca odmówi wypłacenia zachowku, zapłaty zachowku można się domagać kierując sprawę do sądu cywilnego.
Przeczytaj: Jak oblicza się zachowek?
Sądowe dochodzenie zachowku – pozew o zachowek
Najkorzystniejszą formą rozwiązania sprawy o zachowek jest załatwienie sprawy polubowne. Ugodowe rozwiązanie kwestii zachowku pozwala na uniknięcie kosztów sądowych, jak również skrócenie formalności w zakresie wypłaty zachowku.
Niestety nie zawsze sprawę o zachowek można rozwiązać ugodowo. Gdy pomiędzy stronami nie ma woli ugodowego załatwienia sprawy wówczas roszczenie o zachowek musi być dochodzone przed sądem w drodze powództwa o zapłatę zachowku.
Zanim jednak sąd przystąpi do wszczęcia sprawy, powód będzie zobowiązany do uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 5 % wartości przedmiotu sporu, czyli dochodzonej tytułem zachowku kwoty pieniężnej. Dowód wniesienia opłaty sądowej należy dołączyć do pozwu o zachowek.
W sytuacji, gdy powód nie wniesie opłaty sądowej, sąd nie zajmie się sprawą. Opłatę sądową można wnieść w kasie Sądu bądź przelewem na konto Sądu. Numer konta Sądu można odnaleźć na stronie internetowej Sądu.
Pozew o zachowek powinien zawierać m.in.:
- datę wniesienia pozwu,
- nazwę sądy, do którego jest kierowany pozew.
- imiona, nazwisko oraz PESEL powoda,
- imiona, nazwisko oraz PESEL lub NIP pozwanego,
- dokładny adres zamieszkania pozwanego,
- wartość przedmiotu sporu.
W treści pozwu należy wskazać wysokość roszczenia – kwoty zachowku, jak również przedstawić uzasadnienie żądania.
Jako dowody w sprawie należy przedłożyć m.in. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, akt zgonu spadkodawcy, akta stanu cywilnego wykazujące pokrewieństwo powoda ze spadkodawcą, umowy darowizny, przesłuchania stron i świadków itp.
Złożony przez powoda pozew powinien być podpisany, a zamieszczone dowody powinny być wymienione, jako załączniki.
Dobrze jest, gdy do pozwu o zachowek dołączony jest dowód z opinii biegłego w zakresie szacunku wartości wszystkich składników majątku, która to wartość będzie miała istotne znaczenie w określeniu wysokości zachowku przez sąd.
Przeczytaj: Pozew o zachowek – jak dochodzić swoich praw przed sądem
Przedawnienie roszczenia o zachowku
Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku, jako roszczenie majątkowe zgodnie z Art. 117 Kodeksu cywilnego ulega przedawnieniu. Roszczenie to przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu (Art. 1007. § 1 K.c.)
Data ogłoszenia testamentu zaczyna biec z dniem otwarcia i ogłoszenia testamentu. Data otwarcia i ogłoszenia testamentu umieszczana jest przez notariusza w protokole z otwarcia i ogłoszenia testamentu.
W przypadku wniesienia powództwa o zachowek przeciwko spadkobiercy testamentowemu następuje przerwanie biegu terminu przedawnienia.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny art. 991 – 1011.
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.
- Prawo spadkowe 12 Wydanie – Elżbieta Skowrońska Bocian.
Zdjęcie: Pexels.com