Podstawowym sposobem w zakresie rozporządzania majątkiem na wypadek śmierci jest sporządzenie testamentu. Pozostawiony przez spadkodawcę testament może zmienić ustawową kolejność dziedziczenia.
Zgodnie z Ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny wyróżnia się następujące rodzaje testamentów:
Testamenty zwykłe:
a. Testament sporządzony własnoręcznie (holograficzny)
Podstawową i główną cechą testamentu sporządzonego własnoręcznie przez testatora jest to, że musi on zostać w całości napisany ręcznie piórem bądź długopisem.
Określenie ujęte w art. 949 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny:
“Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.”
wyklucza możliwość napisania testamentu przy użyciu jakichkolwiek urządzeń do pisania np. komputera czy maszyny pisarskiej.
Testament sporządzony własnoręcznie musi być podpisany imieniem i nazwiskiem. Podpis testatora świadczy o tym, że testament został ukończony i pochodzi od określonej osoby, która miała nieprzymuszoną i świadomą wolę testowania.
Testament niepodpisany jest nieważny. Do spisania testamentu własnoręcznego nie są konieczni świadkowie.
Zgodnie z Ustawą z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny brak daty w testamencie sporządzonym własnoręcznie przez testatora nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
b. Testament notarialny
Zgodnie z art. Art. 950 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.Kodeks cywilny:
„Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego”.
Testament notarialny to forma testamentu, w której notariusz spisuje wolę spadkodawcy, a następnie odczytuje ją. Jeżeli po odczytaniu testamentu, spadkodawca uzna, że treść testamentu jest zgodna z wyrażoną przez niego wolą, spadkodawca podpisuje testament. Testament podpisuje również notariusz. Testament notarialny opatruje się również datą jego sporządzenia.
Testament sporządzony w formie aktu notarialnego w obecności notariusza nie tylko daje spadkodawcy gwarancję bezpieczeństwa, ale również przyczynia się do precyzyjności rozrządzeń i ich zgodności z obowiązującym prawem.
Udział notariusza przy sporządzaniu testamentu w formie aktu notarialnego chroni spadkodawcę przed niepożądanym wpływem osób trzecich, co w przyszłości mogłoby skutkować chęcią obalenia takiego testamentu.
Przeczytaj: Jak napisać testament?
c. Testament urzędowy (allograficzny)
Forma testamentu urzędowego została uregulowana w treści Art. 951. § 1. Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
Testament urzędowy zwany allograficznym to forma testamentu, w której spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę w obecności:
- osoby pełniącej funkcję urzędnika państwowego (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego),
- osoby, wobec której wola została oświadczona,
- dwóch świadków.
W testamencie urzędowym wola spadkodawcy, wyrażona ustnie, spisywana jest w formie protokołu. Protokół może zostać spisany przez osobę urzędową bądź jednego ze świadków, przy czym ustawodawca nie precyzuje czy protokół ma być spisany ręcznie czy też przy użyciu maszyny do pisania.
Po zakończeniu spisywania oświadczenia woli spadkodawcy, protokół powinien być odczytany, a następnie podpisany przez spadkodawcę, osobę, wobec której wola została oświadczona, osobę urzędową oraz świadków.
Testament urzędowy dla swej ważności powinien być opatrzony datą sporządzenia protokołu. Data winna określać dzień, miesiąc oraz rok sporządzenia protokołu. Brak daty sporządzenia testamentu urzędowego pociąga za sobą unieważnienie testamentu.
Z uwagi na zapis Art. 951, w który wskazuje, że oświadczenie woli spadkodawcy może być tylko ustne, z formy testamentu urzędowego ustawodawca wykluczył osoby głuche lub nieme.
Należy zauważyć, że ustawodawca tylko w jednym przypadku tj. testamentu holograficznego (własnoręcznego) czyni wyjątek od zasady ważności testamentu nieopatrzonego datą, każdy inny testament nieposiadający daty w świetle obowiązujących przepisów jest nieważny.
Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
Testamenty szczególne:
a. Testament ustny
Testament ustny to szczególna forma testamentu. Sporządzenie testamentu ustnego może nastąpić tylko w sytuacji, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, a zachowanie zwykłej formy testamentu na skutek szczególnych okoliczności jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Przy czym ważne jest, aby obawa rychłej śmierci została potwierdzona przez lekarza, a nie jedynie własnego odczucia spadkodawcy.
W zakresie okoliczności szczególnych sporządzenia testamentu ustnego ustawodawca nie określa, jakie miałyby to być okoliczności. Należy zatem przypuszczać, że są to okoliczności niecodzienne, znacznie odbiegające od normalnego stanu dnia codziennego. Do takich okoliczności możemy zaliczyć np. powódź o znacznych rozmiarach, trzęsienie ziemi itd.
Okoliczności szczególne mogą również leżeć po stronie spadkodawcy. Taką okolicznością może być zły stan zdrowia spadkodawcy, nierokujący wyzdrowienia.
Spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
Świadkami przy sporządzaniu testamentu ustnego nie mogą być:
- osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych,
- osoby niewidome, głuche lub nieme,
- osoby niemogące czytać i pisać,
- osoby niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
- osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania,
- osoby, dla których w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść,
- małżonek spadkodawcy, jego krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające ze spadkodawcą w stosunku przysposobienia.
W testamencie ustnym spadkodawca musi precyzyjnie określić co, ile i komu przekazuje na wypadek swojej śmierci.
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
W wypadku, gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
b. Testament podróżny
Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania.
Spisaną wolę spadkodawcy, dowódca statku lub jego zastępca, w obecności świadków, odczytuje spadkodawcy, po czym pismo – testament podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca.
Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
c. Testament wojskowy
Szczególną formę testamentów wojskowych określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
Testament wojskowy może być sporządzony tylko w okresie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli.
Testamenty wojskowe mogą sporządzić:
- żołnierze Sił Zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową,
- pracownicy cywilni zatrudnieni w Siłach Zbrojnych,
- osoby cywilne towarzyszące Siłom Zbrojnym należące do stowarzyszenia Czerwonego Krzyża, osoby wykonujące czynności duszpasterskie, członkowie służb pomocniczych i inne osoby wykonujące świadczenia osobiste.
Testament wojskowy może sporządzić inna osoba znajdująca się na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych lub jednostce pływającej należącej do Marynarki Wojennej.
Testament wojskowy może być sporządzony według jednej z następujących form:
- spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie sędziemu wojskowemu, który spisuje ją w protokole z podaniem daty i miejsca sporządzenia, następnie odczytuje protokół spadkodawcy i sporządza o tym wzmiankę.
Sporządzony w ten sposób protokół podpisują spadkodawca i sędzia, a jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, sędzia robi o tym wzmiankę w protokole; - spadkodawca przekazuje swoją wolę w obecności dwóch świadków jednocześnie obecnych, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy, podając miejsce i datę jej spisania, a następnie tak sporządzony testament podpisują spadkodawca i świadkowie;
- jeżeli spadkodawca nie może się podpisać, oświadcza ustnie swoja ostatnią wolę w obecności trzech świadków jednocześnie, z których jeden spisuje wolę spadkodawcy podając datę i miejsce jej spisania wraz z wyjaśnieniem powodu braku podpisu spadkodawcy. Tak sporządzony testament po odczytaniu go, podpisują wszyscy świadkowie;
- w razie obawy rychłej śmierci spadkodawcy w wyniku odniesionych ran wojennych lub choroby, zachowanie szczególnej formy sporządzenia testamentu w formie oświadczenia woli nie jest możliwe, testament wojskowy może być sporządzony również w tej formie, że spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych stwierdzenie treści takiego testamentu może nastąpić w sposób przewidziany w art. 952 kodeksu cywilnego.
Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Przeczytaj: Jak przechowywać testament?
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Księga czwarta Spadki, dział I, Testament.
- Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 30.01.1965 r. w sprawie testamentów wojskowych.
Zdjęcie: Pixabay.com