Definicja zachowku
Zachowek to instytucja chroniąca interesy krewnych zmarłego. Szczegółowe uregulowania tej instytucji zostały określone w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.
Zgodnie z definicja zawartą w cytowanej ustawie zachowek to połowa wartości udziału spadkowego, który przypadłby spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli osoba uprawniona do zachowku jest małoletnia (nie ukończyła 18 roku życia) lub trwale niezdolna do pracy, wysokość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby jej w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Na czym polega ochrona krewnych zmarłego
Jeżeli osoba – spadkobierca ustawowy został pominięty w testamencie wówczas zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, osobie takiej przysługuje prawo do zachowku.
Uprawniony do zachowku ma prawo domagać się od spadkobiercy wypłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie tylko gdy został on pominięty w testamencie, ale również wtedy, gdy uprawniony do zachowku otrzymał już zapis bądź darowiznę, lecz w wysokości mniejszej niż wynika to z obliczonej wysokości zachowku (uzupełnienie zachowku).
Zgodnie bowiem z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, uprawnionemu do zachowku, przysługuje:
„przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Przeczytaj: Co to jest zachowek?
Komu przysługuje zachowek
Zgodnie z Art. 991 par. 1 Kodeksu cywilnego do zachowku uprawnieni są małżonek/małżonka oraz zstępni (dzieci i ewentualnie wnuki, jeśli dzieci nie przeżyły spadkodawcy), a także rodzice, o ile spadkodawca nie miał dzieci.
Należy nadmienić, że jeżeli po zmarłym pozostały dzieci lub wnuki, to rodzice zmarłego nie dziedziczą po nim. Zachowek nie przysługuje również rodzeństwu zmarłego jak i jego dziadkom.
Kto rozstrzyga sprawy o zachowek
Właściwym miejscem – sądem do wniesienia pozwu o zachowek, jest miejsce ostatniego pobytu spadkodawcy. W sytuacji, gdy nie da się ustalić ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy np. z uwagi, że spadkodawca przebywał za granicami Polski i nie było znane miejsce jego pobytu, wówczas powództwo o zachowek należy skierować do sądu miejsca, w którym znajduje się majątek spadkodawcy (Art. 39 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego).
Sądowe dochodzenie zachowku – kiedy jest konieczne?
Niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu bądź po otwarciu spadku (śmierci spadkodawcy) uprawniony do zachowku zwraca się z żądaniem do spadkobiercy (spadkobierców) o wypłacenie należnego mu zachowku.
Prawo to przysługuje uprawnionemu do:
- pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu,
- pięciu lat od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).
W sytuacji, gdy spadkobierca (spadkobiercy) nie wykaże zainteresowania i dobrowolnie w formie ugody nie wypłaci żądanej kwoty zachowku, wówczas uprawniony do zachowku może dochodzić swoich praw przed sądem w drodze powództwa o zapłatę zachowku.
Należy nadmienić, że zawarcie ugody pomiędzy spadkobiercą a uprawnionym do zachowku i dobrowolną wypłatą kwoty zachowku, jest znacznie lepszym rozwiązaniem dla stron postępowania aniżeli rozstrzygnięcie sporu w sądzie (Art. 184 k.p.c.). Przede wszystkim zawarcie ugody pozwala na uniknięcie kosztów sądowych, które w przypadku zachowku są niemałe.
Wysokość opłaty sądowej za złożenie pozwu o zachowek
W celu wszczęcia sprawy o zachowek, uprawniony do zachowku musi złożyć w sądzie pozew o zachowek oraz uiścić stosowną opłatę sądową. Wysokość wpisu sądowego dotyczącego pozwu o zachowek wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Opłatę za założenie sprawy wnosi się przelewem na konto sądu bądź w znakach sądowych.
Numer konta sądu można znaleźć na stronie internetowej sądu, do którego wnosi się pozew o zachowek. Natomiast znaki sądowe można kupić w kasie sądu i nakleić na składany dokument pozwu.
Do pozwu należy dołączyć dokument wpłaty opłaty sądowej (wpisu sadowego).
Inne koszty związane z pozwem o zachowek
W sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi tylko majątek pieniężny, wypłata należnego zachowku nie stwarza trudności.
Natomiast, gdy w skład spadku wchodzi również majątek w postaci nieruchomości i ruchomości, podstawą do jego określenia powinna być wycena sporządzona przez biegłego sądowego.
Wynagrodzenie biegłego sądowego szacuje się w wysokości od 1000 zł do 3000 zł i jest zależne od szacowanej nieruchomości. Wynagrodzenie za pracę biegłego sądowego uiszcza się po dopuszczeniu przez sąd dowodu w postaci wyceny majątku.
Przeczytaj: Jak oblicza się zachowek?
Pozew o zachowek – forma i treść
Pozew o zachowek jest pismem procesowym. Zgodnie z powyższym forma i treść pozwu powinna być zgodna z zasadami ujętymi w Kodeksie postępowania cywilnego.
Podstawowymi elementami wskazanymi w pozwie są:
- Data pozwu.
- Nazwa sądu i adres sądu, do którego kierujemy pozew. Wskazanym jest dokładne podanie adresu sądu, do którego ma trafić wnoszony pozew. Wskazanie niewłaściwego sądu powoduje przekierowanie pozwu do sądu właściwego, jednakże czynność ta powoduje znaczne przedłużenie załatwienia sprawy.
- Wskazanie stron procesu o zachowek tj. powoda i pozwanego poprzez podanie ich dokładnych adresów zamieszkania, numerów PESEL lub NIP. Ważne jest podanie dokładnego adresu stron postępowania, ponieważ sąd w trakcie postępowania może kierować do stron korespondencję w zakresie sprawy. Podanie niewłaściwego adresu do korespondencji może w ostateczności spowodować zawieszenie postępowania sądowego, a w konsekwencji jego umorzenie.
- Określenie wysokości zachowku.
- Wskazanie żądania zapłaty zachowku przez pozwanego w określonej kwocie pieniężnej.
- Uzasadnienie żądania zapłaty zachowku. W treści uzasadnienia nie musimy podawać podstawy prawnej, która upoważnia do postawienia żądania zapłaty należnej nam kwoty zachowku. Skupiamy się tutaj na przedstawieniu sądowi w sposób jasny i precyzyjny faktów, które uprawniają powoda do otrzymania zachowku. Uzasadnienie powinno zostać sporządzone w oparciu o dokumenty, którymi są:
- postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
- poświadczenie dziedziczenia,
- akt zgonu spadkodawcy,
- dokumenty potwierdzające pokrewieństwo powoda ze spadkodawcą,
- umowy darowizny.
- inne dokumenty związane ze sprawą takie jak: przesłuchania świadków i stron postępowania.
W pozwie o zapłatę zachowku warto też umieścić wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości poszczególnych składników majątku spadkowego. Opinia biegłego sądowego może być niezbędna w przypadku konieczności ustalenia wysokości należnego zachowku.
W dokumencie pozwu powinna zostać ujęta informacja o tym, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
Sporządzając pozew o zapłatę zachowku należy pamiętać o podpisaniu tego dokumentu imieniem i nazwiskiem.
Do pozwu powinny być dołączone wszystkie wymienione w treści pozwu załączniki. Wraz z pozwem o zapłatę zachowku należy do sądu złożyć odpis pozwu oraz odpisy wszystkich załączników przeznaczonych dla pozwanego (pozwanych).
Przedawnienie roszczenia o zapłatę zachowku
Uprawniony do zachowku ma 5 lat na dochodzenie swoich praw. Termin przedawnienia sprawy o zachowek jest liczony w zależności od tego, czy spadkodawca sporządził testament czy też nie.
Jeżeli testament został sporządzony, uprawniony do zachowku może dochodzić swoich praw w okresie pięciu lat licząc od dnia ogłoszenia testamentu.
Jeżeli testamentu nie było, uprawniony do zachowku może dochodzić swoich praw w okresie pięciu lat od dnia otwarcia spadku (od śmierci spadkodawcy).
Przeczytaj: Roszczenie o zachowek
Czy warto wnosić sprawę o zachowek?
Wniesienie do sądu pozwu o zachowek niesie za sobą nie tylko konsekwencje finansowe, ale bardzo często zburzenie relacji rodzinnych.
Złożenie pozwu w sądzie wiąże się z koniecznością poniesienia opłat wpisowych i to jeszcze przed rozpoczęciem rozprawy. Im większej kwoty się domagamy, tym wyższa jest opłata sądowa (5% wartości majątku będącego przedmiotem sporu).
Sprawy o zachowek rozstrzygają się w kręgu rodzinnym, a więc może dojść do sytuacji, że będziemy zmuszeni pozwać kogoś z bliskiej rodziny. Postępowanie w danej sprawie nie zawsze będzie zrozumiane, a dotychczasowe dobre relacje rodzinne mogą zostać zachwiane. Zapewne sytuacja, w jakiej się znajdziemy nie będzie należała do komfortowych.
W przypadku, gdy zdecydujemy się na powierzenie prowadzenia sprawy adwokatowi, należy liczyć się z poniesieniem kosztów związanych z jego honorarium. Do kosztów związanych ze sprawą o zachowek należy zaliczyć również koszty wyceny nieruchomości przez biegłego sądowego czy rzeczoznawcy majątkowego.
Sprawy o zachowek trwają w sądzie dość długo. Bardzo często już po wyroku sądowym, strona niezadowolona z wyroku może złożyć apelację od wyroku, co przedłuża bieg sprawy nawet do kilku lat.
Tak, zapewne wszystkie w/w elementy związane z wniesieniem do sądu pozwu o zachowek już na samym wstępie zniechęcają do działania, jednakże, jeżeli nie podejmiemy tego trudu możemy kiedyś (po pięciu latach) tego żałować.
Pamiętajmy, że jeżeli tylko jesteśmy pewni, że zachowek nam się należy powinniśmy podjąć działania, aby go pozyskać, nikt bowiem dobrowolnie nie przekaże nam żadnych pieniędzy.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.
- Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Zdjęcie: Pixabay.com