Każdy, kto zamierza sporządzić testament, bądź już go sporządził, powinien wiedzieć, że raz sporządzony testament można odwołać w całości lub jego poszczególne postanowienia. Wyjaśniamy, jak to zrobić.
W Polsce prawo przewiduje dwie drogi dziedziczenia – ustawową i testamentową. Zasady prawa spadkowego określa ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodek cywilny.
Podstawową zasadą w przepisach prawa spadkowego jest swoboda testowania. Każdy kto posiada zdolność do czynności prawnych może rozrządzać swoim majątkiem w dowolny sposób, tzn. może sporządzić testament i w nim zawrzeć postanowienia regulujące sytuację prawną swojego majątku na wypadek śmierci bądź nie robić nic i zdać się na prawo dziedziczenia zgodnie z ustawą (dziedziczenie ustawowe).
Dziedziczenie ustawowe to dziedziczenie zgodne z kolejnością ujętą w Kodeksie cywilnym, który bardzo precyzyjnie ustawia kolejność dziedziczenia. Bliscy zmarłego są wskazani w tzw. kręgach dziedziczenia. Kręgi te określają pierwszeństwo i kolejność dziedziczenia. Zasadą jest, że określona osoba z kręgu może liczyć na spadek dopiero wówczas, gdy nie wyprzedza jej nikt inny.
Ustawową zasadę dziedziczenia może zmienić dziedziczenie testamentowe. Podstawą dziedziczenia testamentowego jest testament sporządzony przez testatora.
Wśród testamentów rozróżnia się:
- testament notarialny – sporządzony przez notariusza,
- testament własnoręczny – sporządzony przez testatora, może być przechowywany w domu,
- testament allograficzny – spisany przez przedstawiciela gminy lub urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków,
- ustny – sporządzany w sytuacji obawy rychłej śmierci spadkodawcy.
Szerzej o rodzajach testamentów oraz o tym jak sporządzić testament pisaliśmy w artykułach na naszym blogu:
Testament raz napisany zawsze można zmienić. Przy zmianie testamentu, ważny jest ten testament, który posiada najbardziej aktualną datę.
Przeczytaj: Kiedy spisać testament i dlaczego warto to zrobić?
Kiedy można odwołać testament?
W świetle prawa testament jest czynnością prawną pozwalającą uregulować sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na wypadek śmierci.
Testament charakteryzują trzy cechy:
- czynność sporządzenia testamentu jest czynnością prawną jednostronną,
- czynność ta wywiera skutek z chwilą śmierci osoby fizycznej,
- czynność jest odwołalna.
Nie oznacza to, że testamentu nie charakteryzują inne cechy, lecz nigdy nie mogą one zmieniać bądź modyfikować tych trzech cech wymienionych wyżej.
Każdy, kto zamierza sporządzić testament, bądź już go sporządził, powinien wiedzieć, że raz sporządzony testament można odwołać w całości lub jego poszczególne postanowienia.
Na taką możliwość wskazuje Art. 943 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej k.c.), przy czym sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
Osoba odwołująca testament nie musi podawać przyczyny odwołania. Oznacza to, że odwołanie testamentu jest czynnością prawną odwołalną.
W przypadku, gdyby w testamencie zostały ujęte postanowienia i klauzule zabezpieczające testament przed zmianą lub odwołaniem, będą one uznane za nieważne.
Podobne skutki czekają ewentualną umowę, w której zawarto jakiekolwiek negatywne konsekwencje w razie odwołania testamentu.
Sposoby odwołania testamentu (zgodnie z Art. 946 k.c.).
Na wstępie niniejszego podtytułu należy podkreślić, że oświadczenie testatora zawarte w testamencie nie wywołuje żadnych skutków prawnych za życia testatora, i raz sporządzony testament może być w każdej chwili odwołany.
Odwołanie testamentu musi być zgodne z postanowieniem Art. 946 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
W myśl tego przepisu odwołanie testamentu może nastąpić poprzez:
- sporządzenie przez spadkodawcę nowego testamentu,
- zniszczenie przez spadkodawcę sporządzonego wcześniej testamentu,
- pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność,
- dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Ad 1. Sporządzenie nowego testamentu może nastąpić wyraźnie lub w sposób dorozumiany.
Odwołanie wyraźne to odwołanie całego testamentu. Natomiast jeżeli spadkodawca nie odwołał całego testamentu, a sporządził drugi testament, w którym wyraźnie nie zaznaczył, że poprzedni testament odwołuje w całości, to odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (sposób dorozumiały).
Sprzeczność pomiędzy dyspozycjami zawartymi w obu testamentach może doprowadzić do całkowitej niemożności wykonania testamentu.
Przykładem sporządzenia testamentu rozumianego w sposób dorozumiany może być np. sytuacja, w której osoba A sporządziła testament notarialny, w którym cały swój majątek po śmierci zapisuje swojemu bratu. Po miesiącu od sporządzenia testamentu, osoba A sporządziła drugi testament, w którym mieszkanie będące jej własnością zapisała swojej córce. W konsekwencji brat osoby A zostanie spadkobiercą całego spadku, córka natomiast nabędzie uprawnienie do przeniesienia na jej rzecz własności mieszkania. Stanie się tak dlatego, gdyż treści obu napisanych testamentów dają się ze sobą pogodzić.
Trudności w interpretacji testamentów pojawiają się np. w przypadku, gdy spadkodawca sporządzi w tym samym dniu kilka testamentów o różnej treści. Który testament powstał pierwszy, a które w kolejności po nim, są trudne do ustalenia, z pomocą może przyjść pozostawienie przez testatora oświadczenia, nawet jeżeli brak jest podstaw prawnych do składania oświadczeń przy sporządzaniu testamentu (uch. SN z 30.091971r., IIICZP 56/71, OSNCP1972, Nr 3, poz.47.).
Należy nadmienić, że odwołanie testamentu poprzez sporządzenie nowego testamentu nie musi być w tej samej formie. Jeżeli „stary” testament był testamentem notarialnym, to nowy testament wcale nie musi być sporządzony w tej samej formie, może być sporządzony w formie odręcznej i odwrotnie, testament odręczny można zmienić sporządzając testament notarialny. Tak więc o ważności testamentu nie decyduje forma testamentu, lecz chronologia dat jego sporządzenia, albowiem najważniejszy zawsze będzie testament sporządzony jako ostatni, czyli ten który opatrzony jest datą najbliższą dacie otwarcia testamentu.
Istotnym elementem każdego testamentu jest data, ponieważ to ona decyduje o chronologii testamentu, a w konsekwencji o tym, kto będzie dziedziczył.
Każde wniesienie zmiany w testamencie wymaga podpisu osoby, która tę zmianę wniosła.
Ad 2. Drugim sposobem odwołania testamentu jest jego fizyczne zniszczenie.
Sposób ten dotyczy zarówno testamentu odręcznego jak i notarialnego.
Przez fizyczne zniszczenie należy rozumieć wyeliminowanie testamentu poprzez jego podarcie, pocięcie, spalenie lub zniszczenie w niszczarce.
Testament notarialny może być zniszczony w podobny sposób z tym, że zniszczeniu może być poddany jeden z czterech wydanych wypisów aktów notarialnych, w których zawarty jest testament (każdy wypis aktu notarialnego, w którym zawarty jest testament stanowi oryginał). Według Sądu Najwyższego wystarczy podjęcie działania wobec jednego aktu notarialnego, aby uznać, że testament został zniszczony (post. SN z dnia 6 sierpnia 2015 r. V CSK 635/14).
Zniszczenie testamentu musi być świadome i czynność tę musi wykonać tylko spadkodawca.
Przy czym, jeżeli znajdzie się osoba, która podnosi, że zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność, było działaniem umyślnym osoby trzeciej, to osoba, która to podnosi powinna to udowodnić.
Ad 3. Pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność.
Trzecim sposobem na odwołanie testamentu jest pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność. Może to być np. zamazanie daty bądź podpisu testatora, oderwanie fragmentu (części) testamentu, na której był podpis testatora bądź data sporządzenia testamentu.
Ad 4. Czwartym sposobem na odwołanie testamentu jest dokonanie zmian w testamencie.
Najczęściej spotykanym sposobem odwołania testamentu są dokonane w nim zmiany, z których wynika, że testator chciał odwołać swoje postanowienie. Dokonanie zmian w testamencie polega na przekreśleniu testamentu własnoręcznego lub niektórych jego fragmentów i dopisanie adnotacji „unieważniam” lub „anuluję”.
Jeżeli przekreślenia i nowe adnotacje nie są opatrzone podpisem i datą testatora, testament może zostać uznany za odwołany.
Brak podpisów i dat przy przekreśleniach i adnotacjach w testamencie może budzić wątpliwości, czy aby na pewno zostały one wprowadzone przez testatora, a nie przez kogoś innego, kto miał w tym interes.
Przeczytaj: Jak sprawdzić, czy zmarły pozostawił testament?
Odwołanie testamentu – wzór
Aby odwołać testament notarialny, podobnie jak przy jego spisywaniu, należy udać się do notariusza i tam złożyć stosowne oświadczenie w formie aktu notarialnego.
W trakcie czynności odwołania testamentu możemy liczyć na poradę notariusza, którego powinnością jest czuwanie nad prawidłowym sporządzeniem dokumentu jakim jest testament (bądź jego odwołanie).
Oświadczenie o odwołaniu testamentu może przyjąć treść:
Warszawa, dnia 20 sierpnia 2024 roku
Testament
Oświadczam, że odwołuję wszystkie moje poprzednie testamenty i powołuję do spadku po mojej śmierci w całości mojego syna Jana Kowalskiego.
Maria Kowalska
Jaki skutek ma odwołanie testamentu?
Podobnie, jak sporządzenie testamentu, odwołanie testamentu jest czynnością prawną.
Skutki prawne odwołania testamentu, w którym odwołano testament wcześniejszy, następują z chwilą otwarcia spadku, a więc z chwilą śmierci spadkodawcy (zob. Jak przebiega otwarcie i ogłoszenie testamentu?). Takie stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia z 8 stycznia 2002 r. (I CKN 482/00, OSNC 2002, Nr 10, poz.129).
Odwołanie całości testamentu powoduje, że tracą moc wszystkie jego postanowienia.
W sytuacji, gdy testator odwołał poprzedni testament i nie sporządził następnego, to w przypadku jego śmierci, dziedziczenie będzie się odbywało zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego, którego zasady określa w ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (z późn. zmianami).
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, artykuły 943, 946 i 947.
Zdjęcie: Pexels.com