Powodów, dla których warto sporządzić testament, jest wiele. Czy istnieje odpowiedni moment, aby to zrobić? Dowiedz się z naszego artykułu.
Dwie drogi dziedziczenia – ustawowa i testamentowa
W Polsce prawo spadkowe po śmierci przewiduje dwie drogi dziedziczenia – ustawową i testamentową. Dziedziczenie ustawowe oraz dziedziczenie na podstawie testamentu normuje prawo spadkowe ujęte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej k.c.).
W dziedziczeniu ustawowym przepisy ujęte w k.c. ustawiają w odpowiedniej kolejności osoby, które dziedziczą po zmarłym. Kolejność dziedziczenia określona w ustawie może być zmieniona poprzez sporządzenie testamentu, którego istota polega na tym, że sporządzający testament może swobodnie dysponować swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Wola zawarta w testamencie będzie zawsze ponad zapisem ustawowym. Inaczej testamenty nie miałyby sensu.
Spisując testament dajemy wyraz swojej najwyższej troski o stan majątkowy rodziny, o zabezpieczenie na przyszłość tych osób, które są mniej zdolne czy mniej majętne, jak również o tych, które być może zostały pokrzywdzone przez los.
Kiedy najlepiej sporządzić testament?
Dla niektórych osób już samo słowo testament kojarzy się najczęściej ze śmiercią. Dlatego większość osób sporządzenie testamentu odkłada na dalsze lata swojego życia uważając, że są za młodzi na to, aby spisywać ostatnią wolę swojego życia, a na sporządzenie testamentu przyjdzie czas, gdy będą starzy.
Z oczywistych względów nie chcemy też myśleć o śmierci, jeżeli cieszymy się dobrym zdrowiem i uważamy, że nasze życie nie jest niczym zagrożone, a na spisanie testamentu mamy jeszcze czas.
O czasie, który nam pozostał, nie dowiemy się z żadnych przepisów prawa, bowiem nikt z nas nie wie, kiedy przyjdzie mu umrzeć. Dlatego też, będąc w sile wieku oraz w pełnej świadomości, warto sporządzić testament i tak rozdysponować swój majątek, aby zabezpieczyć w nim swoich najbliższych.
W ostatnich latach zauważa się większe zainteresowanie sporządzeniem testamentów przez osoby będące w sile wieku. Zapewne jest to spowodowane zwiększoną świadomością osób, które chciałyby rozporządzać swoim majątkiem według własnej woli i którym zależy, aby po ich śmierci pozostawiony majątek trafił w dobre ręce. Wiele osób kieruje się przekonaniem, że np. firma, którą budowali przez całe życie, nie może zostać podzielona bądź dostać się w ręce kogoś, kto nie uszanuje dorobku zmarłego.
Kto może sporządzić testament?
Na wstępie należy wyjaśnić, że śmierć osoby, której przysługiwało określone prawo majątkowe, nie powoduje wygaśnięcia tego prawa. Oznacza to, że z chwilą śmierci każdego z nas prawo majątkowe może przejść na inne podmioty – osoby.
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu cały jego majątek oraz prawa dziedziczą osoby wedle kolejności zapisanej w Kodeksie cywilnym. Tę ustawową kolejność można zmienić poprzez spisanie testamentu.
Testament może sporządzić osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych (k.c. art. 944 § 1).
W myśl Art. 10 i 11 k.c. pełną zdolność do czynności prawnych nabywa osoba, która ukończyła 18 rok życia lub osoba, która przed ukończeniem 18 roku życia zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona.
Ubezwłasnowolnienie wyklucza zdolność testowania – sporządzenia testamentu.
Ważne! Spadkodawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu. W przypadku, gdy w okresie późniejszym od momentu sporządzenia testamentu, testator utraci zdolność testowania, nie będzie to miało wpływu na zdolność testowania.
Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela (zob. Odwołanie testamentu – jak tego dokonać?).
Rodzaje testamentów
W prawie i praktyce wyróżnia się kilka rodzajów testamentów, są to:
- testament notarialny,
- testament własnoręczny,
- testament allograficzny.
Testament notarialny
Testament notarialny, jak sama nazwa wskazuje, jest sporządzany przez notariusza i posiada on formę aktu notarialnego. W akcie notarialnym notariusz spisuje wolę spadkodawcy, a następnie ją odczytuje. Po odczytaniu testamentu, spadkodawca podpisuje ten dokument. Warunkiem podpisania testamentu jest brak uwag ze strony spadkobiercy. Następnie testament jest podpisywany przez notariusza.
Testament notarialny w postaci aktu notarialnego zawiera w swej treści numer repertorium, datę sporządzenia testamentu, nazwę kancelarii notarialnej oraz nazwisko notariusza, który ten testament sporządził. Pod treścią testamentu widnieją podpisy spadkodawcy oraz notariusza.
Notariusz po sporządzeniu testamentu, rejestruje ten dokument w „Notarialnym Rejestrze Testamentów”. Oryginał testamentu przechowywany jest w siedzibie kancelarii notarialnej przez okres 10 lat.
Testament własnoręczny (holograficzny)
Do najczęściej spisywanych testamentów należy testament własnoręczny.
Osoba – spadkodawca spisuje swoją wolę własnoręcznie na papierze. Po spisaniu woli, spadkodawca wpisuje na testamencie datę sporządzenia testamentu i składa na tym dokumencie czytelny podpis. Bez podpisu, testament jest nieważny. Testament osobisty można przechowywać w domu. Najlepiej, gdy o miejscu przechowywania testamentu poinformujemy kogoś z rodziny bądź jednego ze spadkobierców. Testament osobisty można też przechowywać w biurze notarialnym, jak również zarejestrować go w „Notarialnym Rejestrze Testamentów” (zob. Jak przechowywać testament?).
Testament allograficzny
Testament allograficzny bywa nazywany urzędowym ze względu na to, że do jego sporządzenia potrzebni są świadkowie oraz osoba pełniąca funkcje publiczną.
Testament allograficzny uregulowany został w Art. 951 k.c. Aby testament allograficzny był ważny niezbędne jest dopełnienie następujących formalności:
- ustne oświadczenie woli spadkodawcy, który ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie sporządzić testamentu własnoręcznie. Oświadczenie woli spadkodawcy powinno się odbyć w obecności dwóch świadków oraz urzędnika w osobie wójta gminy, bądź burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy czy kierownika urzędu stanu cywilnego;
- spisanie woli spadkodawcy z podaniem daty jej sporządzenia, przy czym data nieprawdziwa lub brak daty powoduje nieważność testamentu;
- odczytanie oświadczenia spadkodawcy – protokołu w obecności świadków;
- podpisanie odczytanego protokołu przez spadkodawcę, osobę urzędową oraz świadków sporządzenia testamentu allograficznego.
W prawie polskim rozróżnia się także szczególne formy testamentu, do których zaliczane są: testament ustny, testament na polskim statku morskim czy testament wojskowy. Więcej na ich temat dowiesz się z naszego artykułu: Rodzaje testamentów.
Przeczytaj również: Jak napisać testament?
Dlaczego warto spisać testament?
Spisanie testamentu przez kogokolwiek, a już na pewno przez osobę młodą, budzi zawsze zdziwienie oraz domysły o jego chorobie prowadzącej do rychłej śmierci. Natomiast zasugerowanie komuś, aby spisał testament, może zostać przyjęte jako czyhanie na majątek tej osoby.
Wiele jednak osób, nie bacząc na wiek, stara się sporządzić testament i zabezpieczyć przyszłość swoich bliskich bądź osób, które z różnych względów są mu bliskie, niekoniecznie te wynikające z przepisów o dziedziczeniu ustawowym.
Powodów, dla których warto sporządzić testament jest wiele. Są wśród nich chociażby takie jak:
- konieczność zadbania o nieletnie dzieci,
- zadbania o partnera, z którym było się związanym w nieformalnym związku,
- chęć przekazania części swojego majątku na cele dobroczynne.
Sporządzenie testamentu, jak na razie, jest jedyną formą skutecznego rozrządzania swoim majątkiem. Przy czym sporządzający testament posiada swobodę testowania polegającą na możliwości dysponowania swoim majątkiem bez żadnych ograniczeń.
Spadkodawca, który decyduje się na sporządzenie testamentu, może w tym dokumencie ustanowić spadkobiercą dowolną osobę, zarówno z kręgu krewnych lub powinowatych, jak i zupełnie obcych osób. Przy sporządzaniu testamentu jedynym ograniczeniem jest to, aby spadkobierca był osobą fizyczną i aby żył, a osoba prawna istniała w chwili otwarcia spadku. Co ważne, spadkodawca może w testamencie dysponować swoim całym majątkiem lub tylko częścią ułamkową swojego majątku. Dziedziczenie z testamentu jest uważane za bardziej sprawiedliwe od dziedziczenia ustawowego.
Obowiązujące przepisy w zakresie dziedziczenia ustawowego ustawiają kolejność dziedziczenia w taki sposób, aby w pierwszej kolejności majątek po spadkodawcy przypadł najbliższej rodzinie. Dopiero, gdy tej zabraknie, majątek po zmarłym może przypaść dalszym krewnym. W przypadku braku jakichkolwiek krewnych majątek po zmarłym przechodzi na własność gminy.
Dziedziczenie ustawowe ma również swoje zalety i wady. Może się bowiem zdarzyć, że np. osoba zmarła, z którą rodzina nie utrzymywała żadnych kontaktów, nie wspierała jej w chorobie ani też nie pomagała w życiu w okresie starości, nie pozostawiła testamentu. W myśl prawa spadkowego cały majątek tej osoby przechodzi na jej krewnych. I nieważne jest, że w ostatnich kilkunastu latach życia osobą tą opiekowała się zupełnie obca osoba, niezwiązana z rodziną, która po śmierci swojego podopiecznego nie otrzymała po nim żadnego spadku. Z braku testamentu, cały majątek po zmarłym, zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, przypadł dzieciom zmarłego, a opiekunka musiała odejść z domu swego podopiecznego z poczuciem krzywdy.
Całkiem inaczej mogłaby wyglądać sytuacja, gdyby podopieczny opiekunki spisał testament i w nim dokonał zapisu na rzecz opiekunki chociażby części swojego majątku, a tak, cały majątek, zgodnie z prawem dziedziczenia ustawowego przechodzi na rodzinę zmarłego, która nigdy nie interesowała się losem swojego dalekiego krewnego.
Zdarzają się również przypadki, że spadkodawca pomimo posiadanej rodziny cały swój majątek zapisuje zupełnie obcej osobie. Oczywiście w takich sytuacjach rodzina spadkodawcy może skorzystać z instytucji zachowku i dochodzić swojej części od spadkobiercy.
Możliwość swobodnego testowania pozwala spadkodawcy na dysponowanie swoim majątkiem wedle własnej woli. Może on podzielić majątek tak, aby zadowolić wszystkie bliskie mu osoby, niekoniecznie będące jego rodziną. Spadkodawca spisując testament może cały swój majątek lub jego część zapisać np. jakiejś instytucji bądź fundacji. Nikt nie może zabronić spadkodawcy rozporządzania swoim majtkiem według jego własnej woli.
Spadkodawca spisując testament może w nim zapisać konkretne dobra konkretnym osobom, np. dom rodzinny swojemu synowi, a domek nad jeziorem córce. W przypadku gdyby nie było testamentu, po śmierci spadkodawcy takiej możliwości nie ma. W testamencie powinien również znaleźć się zapis o przekazaniu każdemu spadkobiercy ściśle określonego ułamka majątku, a nie konkretnie jego składnika.
W odróżnieniu od dziedziczenia testamentowego, w dziedziczeniu ustawowym każdy spadkobierca staje się współwłaścicielem składników całego majątku pozostawionego przez spadkodawcę. Dopiero w wyniku działu spadku dokonanego w drodze umowy pomiędzy spadkobiercami bądź w drodze postępowania sądowego (także polubownego), każdy ze spadkobierców otrzymuje swoją cześć majątku zgodnie z wolą wszystkich współspadkobierców. W przypadku, gdy pomiędzy współspadkobiercami nie ma woli zgodnego podziału majątku, sprawę rozstrzyga sąd.
Testament warto również spisać, gdy jest się rodzicem małoletnich dzieci. Zgodnie z obowiązującym prawem spadkowym, w razie śmierci jednego z rodziców majątek po nim dziedziczyć będą w pierwszej kolejności małżonek i jego dzieci. Jeżeli małżonek – wdowa czy wdowiec będzie chciała sprzedać mieszkanie to, aby przeprowadzić tę transakcję będzie musiała uzyskać zgodę sądu rodzinnego, który nie zawsze jest skory do wydania zgody na pozbycie dzieci majątku, który im się należy jeszcze przed uzyskaniem pełnoletniości.
Swoją wolę w formie testamentu warto również spisać, gdy żyje się w związku nieformalnym. Z analizy prawa spadkowego wynika, że ustawa nie przewiduje dopuszczenia do spadku nikogo spoza kręgu rodziny. W przypadku, gdy para bez formalnego związku żyła ze sobą przez wiele lat, może się okazać, że po śmierci jednego z nich majątek, który wspólnie zgromadzili może przejść na krewnych zmarłego. Co gorzej, jeżeli osoba, która zmarła była właścicielem mieszkania, w razie śmierci jej właściciela, mieszkanie przejdzie na krewnych zmarłego, a partner zmarłego będzie musiał się z tego mieszkania wyprowadzić. Warto więc sporządzić testament i zabezpieczyć w nim nie tylko krewnych, ale również swojego partnera.
Sporządzenie testamentu ma szczególne znaczenie dla osób, które prowadzą firmę. Brak przygotowania osoby – właściciela firmy do odejścia i pozostawienie firmy bez wskazania, kto po śmierci jej właściciela będzie zajmował się firmą, może bardzo utrudnić i skomplikować dalsze jej prowadzenia. Przedsiębiorca, który decyduje się na spisanie testamentu, powinien w tym dokumencie przede wszystkim wyznaczyć osobę, która do czasu zakończenia sprawy spadkowej będzie zajmowała się firmą.
Sporządzenie testamentu posiada również istotne znaczenie w przypadku posiadania gospodarstwa rolnego. Spadkodawca, który chce, aby należące do niego gospodarstwo rolne nie zostało podzielone i nie przerwało działalności powinien sporządzić testament i w nim wskazać swojego następcę, oczywiście tego, kto według spadkodawcy, wykazuje zainteresowanie prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Warto pamiętać, że gdy spadkodawca jest osobą samotną, to w przypadku jej śmierci, i braku testamentu, cały majątek tej osoby przechodzi w ręce gminy. W takich sytuacjach, może warto pomyśleć, czy nie lepiej sporządzić testament i cały swój majątek (który po śmierci, zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, przejdzie na gminę) przekazać wybranej organizacji charytatywnej czy fundacji zajmującej się wspieraniem osób pokrzywdzonych przez los.
Oprócz wymienionych wyżej powodów, dla których warto sporządzić testament, istnieją inne ważne argumenty, którymi kieruje się spadkodawca. Spadkodawca w testamencie może np.:
- wyznaczyć opiekunów dla swoich nieletnich dzieci w sytuacji, gdy dzieci mają tylko jednego opiekuna,
- utworzyć specjalny fundusz dla rodziny i krewnych,
- oddać pozostawiony po sobie majątek na cele charytatywne,
- oddać swoje zbiory obrazów do muzeum sztuki.
W świetle powyższego należy uznać, że każdy czas jest dobry na spisanie testamentu. Jeżeli chcemy, aby po naszej śmierci majątek, który zgromadziliśmy przeszedł w ręce tych, którzy naprawdę na to zasługują, a rodzina pozostawała w dobrych stosunkach i nie kłóciła się, to nie bacząc na wiek, należy sporządzić testament i w nim skutecznie rozporządzić swoim majątkiem.
Przeczytaj: Jak sprawdzić, czy zmarły pozostawił testament?
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Księga czwarta. Spadki, Dział I. Testament.
Zdjęcie: Pexels.com