Jak i gdzie przechowywać testament, aby mieć pewność, że nie wpadnie on w niepowołane ręce i nasza wola zostanie spełniona? Wyjaśniamy!
Dziedziczenie ustawowe vs dziedziczenie testamentowe
Polskie prawo przewiduje dwie formy dziedziczenia majątku, należą do nich dziedziczenie ustawowe oraz dziedziczenie testamentowe. Obie formy dziedziczenia reguluje Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
Zgodnie z treścią wymienionej ustawy w dziedziczeniu ustawowym biorą udział konkretnie określone grupy spadkobierców, którzy dochodzą do dziedziczenia w odpowiedniej kolejności. Najprościej mówiąc, kolejka do dziedziczenia ustawowego polega na tym, że do spadku może dojść osoba z kręgu rodzinnego spadkodawcy wówczas, gdy nie wyprzedza jej nikt inny.
Ustawowa kolejka dziedziczenia może zostać całkowicie zmieniona w sytuacji, gdy zmarły – spadkodawca pozostawił testament, albowiem testament to dokument, który spełnia nadrzędną rolę nad dziedziczeniem ustawowym.
Testamenty zwykłe i szczególne
Zgodnie z Kodeksem cywilnym istnieją dwie kategorie testamentów tj. testament zwykły i testament szczególny.
Do testamentów zwykłych zaliczone zostały: testament holograficzny (własnoręczny), testament notarialny oraz testament alograficzny zwany urzędowym.
Do testamentów szczególnych zaliczone zostały: testament ustny, testament wojskowy, testament na polskim statku morskim lub powietrznym.
Co do zasady, wszystkie testamenty, zarówno te zwykłe jak i szczególne, w świetle prawa posiadają taką samą moc sprawczą (zob. Jak napisać testament?).
Samodzielne przechowywanie testamentu
Każdy testament zwłaszcza ten sporządzony własnoręcznie powinien znaleźć swoje miejsce przechowania. Miejscem przechowania testamentu sporządzonego ręcznie bywają często różne zakamarki znane najczęściej tylko spadkodawcy.
Może się zdarzyć, że spadkodawca po sporządzniu testamentu własnoręcznego nie wyjawi nikomu miejsca jego przechowywania, wówczas z braku testamentu – dokumentu rozrządzenia majątku, może dojść do dziczenie ustawowego.
Jeżeli natomiast, spadkodawca powierzy komuś informację o miejscu przechowywania testamentu, osoba ta w przypadku śmierci spadkodawcy powinna wyjawić tę informację. Gdyby jednak osoba posiadająca wiedzę o miejscu przechowywania testamentu z różnych przyczyn nie chciała tej informacji ujawnić musi zdawać sobie sprawę, że za ukrywanie informacji o miejscu przechowywania testamentu grozi jej kara grzywny (Art. 646. Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego).
Dodatkowo, jeżeli osoba, która znała miejsce przechowywania testamentu świadomie ukryła testament lub go zniszczyła może zostać uznana przez sąd za spadkobiercę niegodnego (Art. 928 § 1 pkt. 3) kc: Art. 928. § 1). Skutkiem uznania osoby za niegodną dziedziczenia jest to, iż traktuje się ją jakby nie dożyła otwarcia spadku, co prowadzi do tego, że osoba ta nie będzie dziedziczyła w ogóle.
Przechowywanie testamentu u notariusza
Najbezpieczniejszą formą przechowania testamentu jest przechowanie u notariusza.
Ta forma przechowania testamentu dotyczy nie tylko testamentu sporządzonego notarialne, ale można z niej skorzystać również w przypadku sporządzenia testamentu własnoręcznego czy też rządowego.
W sytuacji, gdy testament jest sporządzony przez notariusza, testator nie tylko uzyskuje pewność, że treść i forma testamentu jest zgodna z prawem, ale również, że za sprawą wprowadzenia testamentu do rejestru testamentów zwanego Notarialnym Rejestrem Testamentów, w przypadku śmierci testatora (spadkodawcy) testament zostanie odnaleziony.
Przeczytaj: Jak przebiega otwarcie i ogłoszenie testamentu?
Czym jest Notarialny Rejestr Testamentów?
Notarialny Rejestr Testamentów (NORT) został utworzony przez Krajową Radę Notarialną na podstawie Uchwały z dnia 4 czerwca 2011, nr VII/46/2011, – zarządzenie nr 5/2011 Prezesa KRN z dnia 16 września 2011 r.
Notarialny Rejestr Testamentów funkcjonuje od dnia 5 października 2011 r. Głównym celem wprowadzenia NORT było przede wszystkim zmniejszenie ryzyka, że sporządzane testamenty pozostaną albo nieznane dla spadkobierców, zapisobierców zwykłych i windykacyjnych albo też zostaną ujawnione z opóźnieniem.
Obie sytuacje mogą nieść za sobą poważne szkody w zakresie obrotu prawnego nieruchomościami, jak i szkody dla osób bezpośrednio zainteresowanych wynikiem postępowania spadkowego.
Zaletą utworzonego Notarialnego Rejestru Testamentów jest również ujawnienie wszystkich testamentów testatora (osoby sporządzającej testament) za pomocą tylko jednej czynności, bez konieczności przeszukiwania wielu dokumentów i miejsc ewentualnego przechowania testamentu.
Notarialny Rejestr Testamentów jest rejestrem testamentów prowadzonym przez notariusza w formie internetowej (elektronicznej). Rejestracji w formie elektronicznej podlegają testamenty:
- testament notarialny,
- testament własnoręczny przyjęty na przechowanie przez notariusza.
Pomimo, że NORT funkcjonuje od 5 października 2011 r. można do niego wprowadzić testament notarialny sporządzony przed tą datą. Aby dokonać czynności wpisu testamentu do Notarialnego Rejestru Testamentów należy udać się do notariusza z wypisem testamentu notarialnego w celu okazania go lub własnoręcznym w celu zdeponowania.
Notariusz może zarejestrować testament w systemie NORT tylko na wniosek spadkodawcy ujęty w testamencie notarialnym bądź w protokole przyjęcia testamentu własnoręcznego na przechowanie albo w oddzielnym protokole, jeśli przedmiotem rejestracji jest testament notarialny dotychczas niezarejestrowany lub testament własnoręczny przechowywany już przez notariusza, który ma go zarejestrować.
Notariusz sporządzając testament notarialny ma obowiązek poinformowania testatora o możliwości złożenia przez niego wniosku o umieszczenie testamentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Jeżeli testator złożył wniosek o umieszczenie testamentu w NORT, notariusz niezwłocznie rejestruje testament w systemie NORT.
NORT obejmuje takie informacje, jak:
- numer wynikający z kolejności wpisu w rejestrze,
- datę dokonania wpisu,
- datę oraz miejsce sporządzenia testamentu notarialnego lub protokołu,
- imiona, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli testament notarialny lub protokół, sporządził zastępca notariusza, także imiona i nazwisko zastępcy,
- imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia testatora,
- numer PESEL testatora, jeżeli podlega on ewidencji ludności w Polsce, a w braku tego numeru inny podobny numer ewidencyjny, jeżeli został mu nadany za granicą.
Jak sprawdzić, czy w NORT zarejestrowany jest “szukany” testament?
Rejestr NORT nie jest rejestrem publicznym. Informacje o zarejestrowanych w NORT testamentach określonego spadkodawcy lub o braku takich testamentów można otrzymać wyłącznie za pośrednictwem notariusza.
Dostęp do treści NORT posiadają tylko upoważnieni notariusze posługujący się bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.
Informacje o zarejestrowanych w NORT testamentach określonego spadkodawcy lub o braku takich testamentów można otrzymać wyłącznie na wniosek za pośrednictwem notariusza działającego w tym zakresie z urzędu.
O udzielenie tych informacji może wystąpić każdy, kto przedstawi notariuszowi odpis aktu zgonu lub inny dokument, z którego wynika, że spadkodawca nie żyje.
W życiu może się zdarzyć, że spadkodawca będąc na wczasach w miejscowości sobie znanej, podjął decyzję o sporządzeniu testamentu notarialnego. W tym celu udał się w tej miejscowości do notariusza i sporządził testament notarialny umieszczając w nim wniosek o wpisie testamentu do Notarialnego Rejestru Testamentów. O czynności tej oczywiście nie poinformował swoich najbliższych.
Z chwilą śmierci, rodzina, najbliżsi postanowili odnaleźć ewentualny testament. Posiadając wiedzę w zakresie przechowywania testamentów, przedstawiciel rodziny w poszukiwaniu testamentu udał się do notariusza w miejscu zamieszkania spadkodawcy. Tam po złożeniu stosownego wniosku o przykładowej treści:
”Wnoszę o poszukiwanie informacji w Notarialnym Rejestrze Testamentów testamentu lub testamentów po zmarłym testatorze (tutaj podać należy dokładne dane testatora) / sporządzonych przeze mnie* (*niepotrzebne skreślić).”
oraz po okazaniu odpisu aktu zgonu spadkodawcy, przyszły ewentualny spadkobierca uzyskał informację wskazującą nie tylko imię, nazwisko notariusza, ale i adres kancelarii, w której sporządzony został testament, jak również inne informacje typu:
- numer wynikający z kolejności wpisu w rejestrze,
- datę dokonania wpisu,
- datę oraz miejsce sporządzenia testamentu notarialnego lub protokołu dotyczącego rejestracji testamentu notarialnego,
- imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia testatora,
- numer PESEL testatora, jeżeli podlega on ewidencji ludności w Polsce, a w przypadku braku tego numeru inny podobny numer ewidencyjny, jeżeli został mu nadany za granicą.
Zapytania o testament mogą być kierowane nie tylko do polskiego rejestru NORT, ale także do rejestrów zagranicznych uczestniczących w wymianie informacji w ramach Stowarzyszenia Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów (ARERT). Rejestry takie prowadzi obecnie większość krajów europejskich. Ilość państw wymieniających informacje o testamentach w ramach ARERT z roku na rok rośnie.
Przeczytaj: Jak sprawdzić, czy zmarły pozostawił testament?
Czas przechowywania testamentu w kancelarii notarialnej
Testament jest przechowywany w kancelarii notarialnej przez dziesięć lat. Po tym okresie testament zostaje przekazany do sądu, a stamtąd do archiwum państwowego.
Wpis testamentu sporządzonego przez notariusza do rejestru nic nie kosztuje.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.
- Uchwała Nr VII/46/2011 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 4 czerwca 2011 w sprawie utworzenia rejestru testamentów i zasad jego funkcjonowania.
Zdjęcia: Unsplash.com, Pixabay.com.