Niezależnie od tego, czy dziedziczymy ustawowo, czy na podstawie testamentu, musimy potwierdzić prawo do spadku, czyli uzyskać dokument potwierdzający to prawo. Istnieją dwie ścieżki pozyskania tego dokumentu – notarialna i sądowa.
Sądowe nabycie praw do spadku, jak i notarialne nabycie praw do spadku, zostały uregulowane w ustawach odpowiednio:
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c.),
- Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie.
Postępowanie sądowe o nabycie spadku
Postępowanie sądowe o nabycie spadku wszczyna się z chwilą wniesienia do sądu wniosku o nabycie spadku. Wniosek może złożyć każda osoba, która w danej sprawie posiada interes prawny. Najczęściej jest to spadkobierca bądź jego zstępni.
Wniosek w sprawie nabycia prawa do spadku składa się w sądzie właściwym do rozstrzygnięcia sprawy w zakresie sądowego nabycia spadku. Sądem właściwym w sprawie nabycia prawa do spadku jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy bądź – jeżeli miejsce to nie jest znane, sprawę rozstrzyga sąd, w obszarze którego położony jest majątek spadkodawcy.
Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy dołączyć następujące dokumenty:
- odpis skrócony aktu zgonu oraz ewentualnego aktu małżeństwa spadkodawcy,
- akty urodzenia dzieci spadkodawcy,
- w przypadku córek spadkodawcy należy załączyć ich akty małżeństwa (bowiem w tym przypadku mogło dojść do zmiany nazwisk).
W przypadku nabycia spadku z testamentu do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy dołączyć odpis skrócony aktu zgonu oraz testament spadkodawcy.
Sąd spadku wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (Art. 669 Kodeks postępowania cywilnego).
Sąd spadku uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
W przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku, sąd spadku na wniosek zainteresowanego uchyla wszystkie akty poświadczenia dziedziczenia i wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.
Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia.
Sąd spadku ustala, że w zakresie spadku nie ma innych spadkobierców. W tej sprawie wystarczającym dowodem jest zapewnienie zgłaszającego się spadkobiercy.
W zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie, co do wszystkiego, co mu jest wiadome:
- o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi,
- o testamentach spadkodawcy.
Sędzia przyjmując od spadkobiercy oświadczenie uprzedza spadkobiercę o skutkach karnych w przypadku składania fałszywych oświadczeń. Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem.
Przeczytaj: Jak sprawdzić, czy zmarły pozostawił testament?
Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie
W przypadku, gdy sąd uzna, że złożone zapewnienie lub inne dowody nie są wystarczające do wydania postanowienia o nabyciu spadku, sąd może wydać postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie.
Ogłoszenie powinno zawierać:
- imię, nazwisko, zawód oraz ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy;
- datę śmierci spadkodawcy;
- wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy;
- wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu trzech miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą być pominięci w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (Art. 673 Kodeks postępowania cywilnego).
Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie sąd umieszcza w piśmie (czasopiśmie) o zasięgu poczytności na obszarze całego kraju i podaje publicznie do wiadomości w ostatnim miejscu zwykłego pobytu spadkodawcy na tym obszarze, w sposób w miejscu tym przyjęty. Ogłoszenie tego typu może być umieszczone na tablicy ogłoszeń w Urzędzie gminy bądź na tablicy ogłoszeń sołectwa, w którym ostatnio przebywał spadkodawca.
Jeżeli wartość spadku jest nieznaczna, sąd może zaniechać umieszczenia ogłoszenia w piśmie.
Po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia sąd wyznacza w celu rozpoznania zgłoszonych żądań rozprawę, na którą wzywa także osoby, które zgłosiły żądanie i podały miejsce zamieszkania (Art. 676 Kodeks postępowania cywilnego).
Przeczytaj: Dziedziczenie ustawowe – kto po kim dziedziczy?
Postanowienie stwierdzające nabycie spadku
Jeżeli w ciągu trzech miesięcy od dnia ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców nikt nie zgłosił nabycia spadku albo zgłaszający się nie udowodnił go na rozprawie, sąd wyda postanowienie stwierdzające nabycie spadku przez spadkobierców, których prawa zostały ustalone.
Sąd stwierdza nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy postępowania (Art. 677 Kodeks postępowania cywilnego).
W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów.
W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny oraz przedmiot tego zapisu.
Prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, prawomocne postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd niezwłocznie wpisuje, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, do Rejestru Spadkowego (§ 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie – Art. 6791 k.p.c.
Notarialne poświadczenie dziedziczenia
Od 1 marca 2009 r. istnieje możliwość poświadczenia dziedziczenia u notariusza (Art. 79 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie):
Notariusz dokonuje następujących czynności: …. 1a) sporządza akty poświadczenia dziedziczenia;
Zgodnie z ustawą z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, notariusz może odmówić poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
- ma ono nastąpić na podstawie testamentu szczególnego;
- spadkobierca zmarł przed dniem 1 lipca 1984 r.;
- spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub, nie posiadając żadnego obywatelstwa, nie zamieszkiwał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości położonej za granicą.
Postępowanie notariusza w zakresie sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia można podzielić na trzy etapy, tj.:
- Sporządzenie przez notariusza protokołu dziedziczenia.
- Sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.
- Wpis aktu poświadczenia dziedziczenia do rejestru poświadczeń dziedziczenia.
Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych, tj. ustnego, na polskim statku morskim lub powietrznym, wojskowego (zob. Rodzaje testamentów).
Wszczęcie sprawy w zakresie uzyskania postanowienia stwierdzającego nabycie spadku u notariusza, podobnie jak w postępowaniu sądowym, następuje z chwilą złożenia wniosku w kancelarii notarialnej. Przy czym, wszczęcie sprawy przez notariusza w zakresie stwierdzenia nabycia jest niezależne od miejsca ostatniego pobytu spadkodawcy, nie istnieje tutaj warunek rejonizacji. Wnioskodawca może złożyć wniosek w kancelarii notarialnej na obszarze całego kraju.
Osoba składająca wniosek w zakresie stwierdzającego nabycie spadku powinna posiadać interes prawny w danej sprawie (Art. 510 k.p.c.).
Notariusz wszczyna postępowanie w zakresie wydania postanowienia stwierdzającego nabycie spadku tylko wtedy, gdy w notariacie stawią się wszystkie osoby, które mogą uchodzić jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny. Osoby, które odrzuciły spadek bądź zapis windykacyjny oraz osoby uznane za niegodne trącą status osoby zainteresowanej.
Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz spisuje protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób zainteresowanych. Przed tym jednak poucza wszystkie osoby biorące udział w spisywaniu protokołu o:
- odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń,
- obowiązku ujawnienia wszelkich okoliczności objętych treścią protokołu.
W protokole dziedziczenia zamieszcza się w szczególności:
- zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby biorące udział w spisywaniu protokołu;
- oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
- oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów;
- oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia;
- oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz który spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiada warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego;
- oświadczenia o obywatelstwie i miejscu zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci;
- oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim;
- wzmiankę o pouczeniu przez notariusza o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń;
- oświadczenie odbierane w toku czynności o tym, czy w skład spadku wchodzą własność lub wieczyste użytkowanie nieruchomości położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub udziały, akcje lub ogół praw i obowiązków w spółce handlowej będącej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o ile nie zostało ono już złożone w toku wcześniejszych czynności, – jeżeli w kręgu osób zainteresowanych znajduje się cudzoziemiec w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców;
- oświadczenie, czy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo w spadku objęte zarządem sukcesyjnym.
Jeżeli od dnia otwarcia spadku nie upłynęło sześć miesięcy, w protokole dziedziczenia należy zamieścić oświadczenia spadkobierców o prostym przyjęciu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku, chyba że oświadczenia tej treści zostały już przez spadkobierców uprzednio złożone. W takim przypadku należy zamieścić wzmiankę o dacie, miejscu i treści złożonych przez poszczególnych spadkobierców oświadczeń.
Przepisy te stosuje się także do oświadczeń osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Z przeprowadzonego postępowania wstępnego notariusz sporządza protokół dziedziczenia, do którego załącza:
- odpis aktu zgonu spadkodawcy;
- odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy;
- projekt protokołu dziedziczenia oraz protokoły obejmujące oświadczenia o wyrażeniu zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z jego projektem,
- inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.
Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Warunkiem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia jest brak wątpliwości notariusza w zakresie:
- istnienia jurysdykcji krajowej,
- treści właściwego prawa obcego –
co do osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny – także brak wątpliwości notariusza, co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny i przedmiotu zapisu (Art. 95 e).
Niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia, notariusz dokonuje wpisu tego aktu do Rejestru Spadkowego prowadzonego w systemie teleinformatycznym.
Wpis danych z aktu poświadczenia dziedziczenia do systemu teleinformatycznego notariusz opatruje kwalifikowanym podpisem elektronicznym (art. 95 h).
Odmowa sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia
Notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
- w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
- w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;
- w sprawie brak jurysdykcji krajowej.
Sądowe postanowienie stwierdzające nabycie spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza w świetle obowiązującego prawa posiadają status równorzędny.
Zgodnie z ustawą z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, Art. 95j:
Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Przeczytaj również: Dziedziczenie nieruchomości – wpis prawa własności do księgi wieczystej
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Tytuł VI. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy.
- Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, Rozdział 3a. Akty poświadczenia dziedziczenia
Zdjęcie: Picjumbo.com