Instytucję hipoteki przymusowej określa ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (u.o.k.w.i.h.). W myśl Art. 109 u.o.k.w.i.h. wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa).
Szczególny charakter hipoteki przymusowej polega na tym, że jest ona ustanawiana na wniosek wierzyciela i posiada charakter środka egzekucyjnego, którego głównym celem jest zabezpieczenie realizacji stwierdzonej tytułem wykonawczym wierzytelności przez obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką.
Zabezpieczenie wierzytelności hipoteką przymusową pozwala na dochodzenie zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją stanie się ona własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Kiedy Urząd Skarbowy może dokonać wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej?
Organ podatkowy (Urząd Skarbowy), działając w oparciu o ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, może zabezpieczyć swoje wierzytelności z tytułu zobowiązań podatkowych, ustanawiając na wszystkich nieruchomościach będących własnością podatnika, hipotekę przymusową.
Ustanowienie hipoteki przymusowej następuje z dniem doręczenia podatnikowi decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Decyzja organu podatkowego jest dokumentem powstałym w wyniku postępowania podatkowego, w którym organ podatkowy stwierdził, że podatnik mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji, albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, albo powstałego zobowiązania nie wykazano. Ustanowienie hipoteki przymusowej określa Art. 21 § 1, pkt. 2 w związku z Art. 34 ustawy z dnia 29 sierpnia, 1997 r. Ordynacja podatkowa.
W zakresie zobowiązań podatkowych stanowiących dochód jednostki samorządu terytorialnego pobieranych przez Urzędy Skarbowe, wniosek o wpis hipoteki przymusowej do sądu składa właściwy naczelnik Urzędu Skarbowego.
Przeczytaj: Hipoteka przymusowa – czym jest i jak ją wykreślić z księgi wieczystej?
W jaki sposób dokonywany jest wpis hipoteki przymusowej na rzecz Urzędu Skarbowego?
Wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej dokonuje właściwy Sąd Rejonowy. W przypadku braku księgi wieczystej dla nieruchomości należącej do dłużnika organ podatkowy może wystąpić z wnioskiem o założenie księgi wieczystej.
Organ podatkowy składając do Sądu Rejonowego wniosek o wpis hipoteki przymusowej dołącza do niego dowód doręczenia decyzji zobowiązanemu.
Ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości podatnika uprawnia organ podatkowy (Urząd Skarbowy) do dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości swego roszczenia od każdoczesnego właściciela nieruchomości i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Ustanowiona przez organ podatkowy hipoteka przymusowa stanowi zabezpieczenie zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa jak również wobec organu administracji państwowej.
Przedmiotem hipoteki przymusowej może być:
- część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział podatnika;
- nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka;
- nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej – z tytułu zaległości podatkowych spółki.
Przedmiotem hipoteki przymusowej może być także:
- użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego;
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
- wierzytelność zabezpieczona hipoteką;
W przypadku obciążenia hipoteką przymusową kilku nieruchomości, wpis tej hipoteki wymaga podziału zabezpieczonej należności i wskazania przez dłużnika wysokości obciążenia każdej nieruchomości z osobna.
Hipoteka przymusowa zabezpiecza zarówno wierzytelność podstawową, jak i przyszłe odsetki oraz inne koszty związane z ewentualną egzekucją długu.
Przeczytaj: Hipoteka przymusowa ustanowiona przez ZUS
Czy zobowiązania wobec Urzędu Skarbowego zabezpieczone hipoteką przymusową ulegają przedawnieniu?
Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, Art. 70. § 1. zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Oznacza to, że po upływie oznaczonego terminu zobowiązanie podatkowe, chociaż niezapłacone, wygasa z mocy prawa (Art. 59 § 1 pkt. 9 Ordynacji podatkowej) łącznie z odsetkami za zwłokę, bez potrzeby wydawania odrębnych decyzji.
Organ podatkowy po upływie terminu przedawnienia nie może skutecznie żądać zapłaty należności (nawet, jeżeli zdążył wcześniej wydać i doręczyć decyzję wymiarową). Dobrowolna zapłata podatku po terminie przedawnienia skutkuje powstaniem nadpłaty podlegającej zwrotowi.
Natomiast, zgodnie z treścią art. Art. 70 § 8. ustawy Ordynacja podatkowa:
„Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu”.
Z powyższych postanowień ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa wynika, że zobowiązania podatników zabezpieczone hipoteką są traktowane inaczej od tych, które tego zabezpieczenia nie posiadają.
Zgodnie z oceną Trybunału Konstytucyjnego ujętą w wyroku z dnia 8 października 2013 r. (SK 40/12) zasada, że zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym nie ulegają przedawnieniu, nie jest zgodna z zasadą równiej ochrony własności, ujętą w Art. 64 Konstytucji RP oraz konstytucyjną zasadą powszechności i równości opodatkowania (Art. 84 Konstytucji RP).
W cytowanym powyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał również, że w konstytucyjnym państwie prawa obywatele nie mogą uchylać się od ponoszenia ustawowych podatków, których ponoszenie jest obowiązkiem każdego obywatela. Jednocześnie TK podkreślił, że Konstytucja RP:
„zakazuje kształtowania obowiązków podatkowych w taki sposób, aby stały się one instrumentem konfiskaty mienia (teza powtarzana, co najmniej od 1997 r. w kilkunastu orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, ostatnio np. w powołanych wyrokach o sygn. SK 23/07, SK 49/07 i SK 22/06)”.
W cytowanym powyżej wyroku, Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że nie może tak być, iż podatnicy, których zobowiązania podatkowe zostały zabezpieczone hipoteką przymusową, są w gorszej sytuacji od tych podatników, których zobowiązania zostały zabezpieczone w inny sposób. Taka konstrukcja prawa narusza zasadę zaufania obywatela do Państwa i stanowionego przez niego prawa.
Dodatkowo w wyroku z dnia 8 października 2013 r., SK 40/12, TK podkreślił, że:
”podczas kontroli podatkowej nie jest dozwolone ani uzależnianie terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych od tego, w jaki sposób zostały one zabezpieczone, ani dopuszczenie do sytuacji, w której zobowiązania tak wyodrębnionej kategorii podatników nigdy się nie przedawniają”.
Bazując na dotychczasowym stanie faktycznym, podatnik, którego zobowiązania podatkowe zostały zabezpieczone hipoteką, a która w myśl obowiązujących przepisów nie ulega przedawnieniu, w sytuacji przedawnienia zaległości podatkowych może zwrócić się do dyrektora Izby Skarbowej o umorzenie tych zaległości i wyrażenie zgody na wykreślenie hipoteki przymusowej ustanowionej na nieruchomościach należących do podatnika.
W kwestii przedawnienia zobowiązania podatkowego zabezpieczonego hipoteką wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 maja 2018 r. (II FSK 1060/16)., który uznał, iż w przypadku ustalenia, że zobowiązanie podatkowe wygasło wskutek przedawnienia, postępowanie to powinno zostać umorzone.
W uzasadnieniu wyroku, NSA powołał się na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r. (SK 40/12), w którym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, niekonstytucyjność Art. 70 § 6 w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2002 r. z Art. 64 ust. 2 Konstytucji RP.
Zgodnie z zasadą judykatury skutki wyroku TK, dotyczące niezgodności Art. 70 § 6 można rozciągnąć na treść przepisu w brzmieniu, który nie był formalnie przedmiotem oceny TK, jednakże powtórzona w Art. 70 § 8 o. p., treść tego przepisu (uzupełniona o zastaw skarbowy) w brzmieniu obowiązującym po dniu 1 stycznia 2003 r. także oznacza jego niekonstytucyjność.
Biorąc powyższe pod uwagę należy przyjąć, że ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości podatnika nie wyklucza przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, a konsekwencją wykazania przedawnienia zobowiązania podatkowego zabezpieczonego hipoteką przymusową powinno być wykreślenie tej hipoteki z księgi wieczystej nieruchomości.
Jak wykreślić hipotekę Urzędu Skarbowego z księgi wieczystej?
Podstawą do wykreślenia hipoteki przymusowej z księgi wieczystej jest wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 94 u.o.k.w.i.h).
Wygaśnięcie hipoteki przymusowej nie powoduje jej samoistnego wykreślenia z księgi wieczystej. Aby wykreślić (fizycznie) hipotekę przymusową z księgi wieczystej, należy w Sądzie Rejonowym właściwym dla miejsca prowadzenia księgi wieczystej złożyć stosowny wniosek.
Do wniosku o wykreślenie hipoteki przymusowej należy dołączyć zaświadczenie Urzędu Skarbowego, w którym organ podatkowy, który ustanowił hipotekę przymusową stwierdza wygaśniecie wierzytelności. Ten ustawowy obowiązek organu podatkowego wynika wprost z Art. 100 u.o.k.w.i.h, który mówi, że:
„w razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej”.
Druk wniosku KW-WPIS można pozyskać ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (POBIERZ). Wypełniony wniosek KW-WPIS wraz z zaświadczeniem US (oryginał), po uiszczeniu stosownej opłaty, należy przesłać na adres Sądu Rejonowego, w którym prowadzona jest księga wieczysta nieruchomości obciążonej hipoteką. Potwierdzenie opłaty sądowej należy przesłać wraz z wnioskiem.
Może się zdarzyć, że pomimo przedawnienia wierzytelności, organ podatkowy (Urząd Skarbowy) odmówi wystawienia zaświadczenia o wygaśnięciu hipoteki przymusowej. W takiej sytuacji wnioskodawca powinien domagać się wykreślenia hipoteki przymusowej w drodze procesu z Art.10 w zw. z Art. 100 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.
Podstawa prawna:
- Ustaw z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.
- Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2013 r., Sygnatura akt SK 40/12.
- Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 1 grudnia 2017 r., II FSK 3295/15.
- Stanisław Rudnicki, „Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz”.
Zdjęcie: Pixabay.com